حکایت سختی‌های ساخت کمیک استریپ دیجیتال
فناوری‌های دیجیتال رفته رفته همه‌ی عرصه‌های زندگی مردم را فتح می‌کردند و کمیک‌استریپ خواسته یا ناخواسته باید با تحولات جدید همراه می‌شد. اما ناشران کمیک که سال‌ها بود به کمیک‌های کاغذی دل بسته بودند در برابر دیجیتالی کردن آثارشان تا حدود زیادی محتاط بودند که صد البته خیلی هم بی‌راه نبود.
بازار دیجیتال بازار امن و مطمئنی به نظر نمی‌رسید. آثار هنری مثل کتاب، موسیقی، کمیک‌استریپ و… به راحتی بدون در نظر گرفتن حقوق مولف در اینترنت پخش می‌شدند و صنعت تولید و فروش محصولات هنری را دچار ضرر و زیان می‌کردند. البته این کم شدن فروش آثار کمیک در آن زمان علت دیگری هم داشت. رقیبانی جدی مانند بازی‌های ویدئویی و دی‌وی‌دی‌ها به میدان آمده‌بودند که حسابی مخاطبان را جذب می‌کردند و با پر کردن اوقات آن‌ها دیگر زمانی برای کمیک‌استریپ‌ها باقی نمی‌گذاشتند.
در چنین شرایطی هنرمندان به فکر چاره افتادند. در سال ۲۰۰۷ میلادی فروشگاه اینترنتی “آمازون” یک محصول جدید ارائه کرد که در عرض ۵ ساعت تمام موجودیش به فروش رفت. یک کتابخوان دیجیتال کمیک‌استریپ به اسم “کیندل” که با وجود سیاه و سفید بودن و کیفیت ضعیف با استقبال خوب مخاطبان کتاب‌های دیجیتال مواجه شد.
بعد‌ها هم شرکت “اپل” بر روی نمونه‌ی جدید “آی‌پاد” خود اپلیکشن‌هایی ارائه کرد که به نمایش آثار کمیک‌استریپ می‌پرداخت. اتفاقا مخاطبان هم این برنامه‌ها را دوست داشتند. تا جایی که در سال ۲۰۱۰ میلادی اپلیکشن “مارول کمیکس” به یکی از محبوب‌ترین برنامه‌ها بر‌روی آی‌پد تبدیل شد.
در ایران هم کتاب‌های الکترونیکی و اپلیکشن‌های مجاز فروش کتاب چند سالی است که در جامعه فراگیر شده‌اند و ناشران حوزه‌ی کمیک‌استریپ هم از این برنامه‌ها برای فروش آثار خود استفاده می‌کنند. به این ترتیب هم حقوق تولیدکنندگان اثر محفوظ می‌ماند و هم مخاطبان به راحتی به کمیک‌هایی با قیمت‌های مناسب‌تر دسترسی دارند.
وقتی خوانندگان هم کمیک‌استریپ می‌سازند!
در گذشته این طور به نظر می‌رسید که این فقط کارتونیست‌ها هستند که کیمیای ساخت کمیک را بلدند. آن‌ها تنها سازندگان معجون جادویی کمیک‌استریپ بودند و مخاطبان را تنها به تماشای محصول نهایی کار می‌نشاندند. اما در چند دهه‌ی اخیر، برخی تولیدکنندگان کمیک دست به تلاش‌هایی خلاقانه زده‌اند تا خوانندگان هم در روند ساخت کمیک‌استریپ سهیم باشند. برای مثال مجله‌ی معروف “نیویورکر” از سال ۲۰۰۵ طرح موفقی را اجرا می‌کند. به این نحو که از خوانندگان خود می‌خواهد تا با تغییر زیرنویس کارتون‌های نیویورکر خودشان یک اثر جدید بیافرینند.
این طرح به شدت با استقبال رو‌به‌رو شده به نحوی که سردبیر محترم مجله هر هفته مجبور است تا نزدیک به ۷ هزار آثار ارسال شده را مطالعه بکند و در نهایت تنها سه اثر از آن‌ها را برگزیده و در مجله قرار بدهد تا خوانندگان به آن‌ها رای بدهند. البته مجله‌ی نیویورکر به همین هم اکتفا نکرده و مسابقات آنلاینی برگزار می‌کند که در آن مخاطبان با استفاده از شخصیت‌های کارتونی و تصاویر هنرمندان نیویورکر خودشان دست به ابداع یک کمیک‌استریپ جدید می‌زنند. استقبال از چنین طرح‌هایی نشان می‌دهد که مشارکت در ساخت کمیک تا چه اندازه برای مخاطبان جذاب و لذت‌بخش است!!
اپلیکشن‌ها و برنامه‌های ساخت کمیک استریپ دیجیتال
دنیای دیجیتال هم از قافله‌ی مشارکت دادن خوانندگان عقب نمانده و دست به ساخت تعدادی اپلیکیشن و برنامه‌ی ساده‌ی ساخت کمیک زده‌است. این برنامه‌ها فیگور، اشیاء، علامت‌های خاص کمیک، پانل‌بندی و… را در اختیار کاربران قرار می‌دهند و حتی این قابلیت را دارند که به کمک فیلتر، تصاویر عادی را به تصاویر کمیک استریپ دیجیتال تبدیل بکنند و به این ترتیب فرصت لذت بردن از ساخت یک کمیک‌استریپ ساده را با کمترین مهارت هنری ممکن نصیب مخاطبان سازند. البته این کمیک‌ها به هیچ وجه حرفه‌ای نیستند و دارای محدودیت‌هایی می‌باشند. ولی مواجه با آن‌ها برای عموم مردم و کارتونیست‌های تازه‌کار تجربه‌ای تازه و لذت‌بخش است.
کمیک‌های اینترنتی
اینترنت به خودی خودش یکی از بی‌نظیر‌ترین اختراعات قرن بیستم است. موجود عجیبی که ما را به سرعت به هفت گوشه‌ی دنیا می‌برد و به طرفه العینی نوشته، نقاشی، فیلم، موسیقی، خبر و… را در جهان پخش می‌کند. با اختراع اینترنت انواع آثار هنری دیگر به راحتی می‌توانستند در فضای مجازی در اختیار عموم قرار بگیرند از کتاب‌ها گرفته تا موسیقی، فیلم، عکس و…
بدین ترتیب کمیک‌استریپ هم سر از دنیای اینترنت درآورد. اولین‌بار در دهه ۱۹۹۰ کمیک‌هایی عرضه شدند که تنها در فضای اینترنت قابل مشاهده بودند و به صورت رایگان با یک جستجوی ساده بدست می‌آمدند. این کمیک‌ها به راحتی به کاربران خود امکان می‌دادند تا با رجوع به آرشیو، قسمت‌های قبل را مشاهده کنند و هر‌جا که داستان پیچیده شد به مرور پیش‌آمد‌های رخ‌داده بپردازند.
تولیدکنندگان کمیک استریپ دیجیتال در فضای اینترنت به خوبی می‌توانند با مخاطبان خود ارتباط بگیرند و نظرات آن‌ها را جویا شوند. درین فضا دیگر کارتونیست‌ها مجبور نیستند که خود را محدود به دیدگاه ناشر یا سردبیر بکنند و دست آن‌ها در ارائه‌ی اثر باز‌تر است. از این رو اینترنت محیط بسیار خوبی برای کارتونیست‌های تازه‌کار است تا کار‌های خود را به دیگران عرضه بکنند.
البته ساخت کمیک‌های اینترنتی مشکلاتی هم دارد. برای مثال اکثر مردم با وجود آن‌که در اینترنت با هزاران داده‌ی متفاوت و ارزشمند رو‌به‌رو هستند اما کمتر حاضرند تا برای آن پولی پرداخت کنند. بنابراین کسی که می‌خواهد یک سایت کمیک‌اینترنتی داشته‌باشد باید از همان اول کار فکری اساسی برای منبع در‌آمدش بکند. مثلا اگر کمیک‌استریپ او موفق و پر‌مخاطب بشود احتمالا در کنار ارائه‌ی کمیک، تبلیغاتی قرار می‌دهد و از راه تبلیغ انواع کالا‌ها کسب درآمد می‌کند. یا وقتی قسمت‌های مختلف داستانش به حد قابل‌قبولی رسید دست به چاپ آن‌ها می‌زند.
اما در مجموع این نحوه‌ی کسب درآمد تا حدودی می‌تواند دشوار باشد چون کارتونیست ما در این شرایط نه تنها خودش کمیک‌استریپ می‌سازد بلکه مثل یک صاحب کسب و کار کوچک باید برای تبلیغات، بازار‌یابی و… هم برنامه‌ریزی بکن. با این وجود تعدادی کمیک اینترنتی سال‌هاست که در دنیا ارائه می‌شوند و با موفقیت خود سود قابل توجهی را نصیب صاحبانشان کرده‌اند.
خلاصه‌ی کلام …
دنیای دیجیتال و اینترنت خواسته یا ناخواسته فضای بسیاری از آثار هنری و کسب و کار‌ها را تغییر داده‌است. کارتونیست‌ها و سازندگان کمیک هم از همان آغاز با این تغییرات همراه شدند و کوشیدند تا در فضای دیجیتال سهمی داشته‌باشند و در این راه به موفقیت‌هایی هم دست یافتند.
با این وجود، گستردگی کمیک‌های اینترنتی و تعداد بالای آن‌ها خوانندگان جدی کمیک را تا حدودی پراکنده کرده و با ایجاد چند‌دستگی بین مخاطبان از تعداد کمیک‌های محبوب کاسته‌است. امروزه دیگر کمتر کمیک‌استریپی مانند گذشته به موفقیت و شهرتی بی‌نظیر در جهان دست می‌یابد که این حاصل شرایط دیجیتالی شدن کمیک‌استریپ است.
به نظر می‌رسد که کمیک‌استریپ در ادامه راه متفاوتی را در پیش بگیرد و به روش متفاوت و خلاقانه‌ای برای انتقال ایده‌ها تبدیل بشود و یا در قالب‌های دیگری به حیات خود تداوم بخشد. زمان همه‌چیز را مشخص می‌کند پس باید نشست و منتظر ماند و دید که داستان کمیک‌استریپ دوست‌داشتنی ما در نهایت به کجا ختم می‌شود؟!
____________________________________________________
کتاب کمیک‌ها، مانگا‌ها و رمان‌های مصور اثر رابرت.اس.پترسن ترجمه‌ی مهرداد گروسی
کتاب طراحی کمیک و کارتون اثر برایان فیرینگتون ترجمه‌ی مهراد مجیدی