احتمالا هر چه قدر نقشه‌ی جهان را زیر و رو کنید. مردم هیچ کشوری را نیابید که به اندازه‌ی ژاپنی‌ها عاشق کمیک استریپ باشند. فروش هفتگی آثار کمیک‌استریپ در ژاپن از کل فروش سالانه‌ی کمیک در کشور آمریکا بیشتر است. ژاپنی‌ها کمیک‌استریپ‌های خاص خودشان را دارند که به آن “مانگا” می‌گویند و برای هنرمندان کمیک یا به قول خودشان “مانگاکا‌ها” احترام ویژه‌ای قائل‌اند.
اگر قسمت شد و یک بار سری به کشور ژاپن زدید احتمالا با افراد زیادی مواجه می‌شوید که در حال مطالعه‌ی مانگا هستند. آن‌ها حتی کافه‌های مانگا دارند که در آن مشتری‌ها در کنار نوشیدن قهوه به مطالعه‌ی مانگا می‌پردازند!
اصلا مانگای ژاپنی یک سبک خاص در عالم کمیک‌استریپ است که با تولید انیمیشن‌های ژاپنی که برخی از آن‌ها از روی مانگا‌های موفق تولید می‌شوند رفته رفته نزد جهانیان هم امری شناخته هستند. پس با ما همراه شوید. قرارست این بار کمی با یکدیگر درباره‌ی مانگا‌های ژاپنی و خصوصیات آن‌ها سخن بگوییم.
مانگا‌ها و انیمیشن‌های ژاپنی
ما در ایران ژاپنی‌ها را بیشتر به کارتون‌ها و انیمیشن‌هایشان می‌شناسیم. این انیمیشن‌ها که اصطلاحا به آن‌ها “انیمه” می‌گویند از نظر ظاهری شبیه به همان مانگا‌ها هستند. در این کارتون‌ها شخصیت‌ها هیچ شباهتی به ژاپنی‌ها ندارند. چشم‌هایشان به طرز عجیبی درشت است و برخلاف آن دهان و بینی کوچکی دارند. موهایشان هم گاهی رنگ‌های غیر عادی به خودش می‌گیرد و از رنگ موی سیاه و معمولی ژاپنی‌ها چندین فرسخ دور‌تر می‌رود.
تازه در نشان دادن احساساتشان هم حالت‌ها و اغراق‌های عجیبی دارند. مثلا وقت گریه کردن اشک از چشم‌هایشان فواره می‌زند و هنگام خندیدن دهنشان به اندازه کل صورت باز می‌شود تا چشم‌ها به صورت یک خط در‌‌آید. خلاصه‌ی کلام این که حالت‌های آشنا و غریبی دارند که با تصاویر و انیمیشن‌های عادی از زمین تا آسمان متفاوت است.
مانگا‌ها هم از لحاظ ظاهری شبیه به همان انیمه‌ها هستند و از این جهت به راحتی با کمیک‌های غربی قابل تمایزند.
با خصوصیت مانگا آشنا شوید!
در قسمت‌های قبل به برخی از خصوصیات مانگا‌ها اشاره کردیم. برای مثال سرعت روایت در مانگا نسبت به کمیک‌های غربی کمتر است و گاهی بیشتر از روایت حوادث و اتفاقات به روایت لحظه‌ها، حالت چهره و احساسات می‌پردازند. مانند تصویر زیر که یک برگ از مانگا را نمایش می‌دهد.
در نمایش مانگا انگار دوربین به دست گرفته‌ایم و از ابعاد مختلف به یک تصویر می‌نگریم. گاهی بر یک جز‌ء زوم می‌کنیم. گاهی هم دور‌تر می‌رویم و از عقب نگاهی به آن صحنه می‌اندازیم. مثلا حالت‌های یک چهره را از نزدیک می‌بینیم یا با دیدن واضح‌تر اجزای پس زمینه جنس و حال‌و‌هوای آن را بهتر درک می‌کنیم. به کمک این روش، روایت سرعت آرام‌تری دارد و احساسات شخصیت‌ها و حس فضا با پرسه زدن چشم در صحنه بهتر به مخاطب منتقل می‌شود. مثلا به تصویر زیر دقت کنید. هر چند که این تصویر یک مانگا نیست ولی همانند مانگا از زوایای مختلف به یک صحنه نگریسته‌است. هم احساسات شخصیت‌ها را نمایش داده و هم دوربین را چرخانده و مخاطب را در تصویری که آن‌ها می‌بینند شریک کرده‌است.
در مانگا حرکت و سرعت هم به نحو خاصی نمایش داده می‌شود. مثلا شئ متحرک واضح‌تر ترسیم می‌شود و فضای اطرافش با ترسیم خطوطی محو می‌گردد. مانند مانگای زیر که حرکت سریع یک شخص را نمایش می‌دهد.
نمایش عواطف و احساسات هم در مانگا به شکلی خاص و ویژه است.گاهی در مانگا دیده می‌شود که چهره‌ها حالت‌هایی به خودشان گرفته‌اند و نشانه‌هایی دارند که هرچند با حالت عادی متفاوت است. اما برای خواننده قابل درک و تشخیص است.
گاهی هم احساسات شخصیت‌ها تنها با تغییر پس زمینه نمایش داده می‌شود. مثل تصویر زیر که خطوط اطراف چهره‌ی دخترک نشان‌دهنده‌ی احساسات او هستند.
یکی از راه‌های شناخت مانگا‌ها علاقه‌ی آن‌ها به تداوم داستان و روایت‌هایی طولانی است. هر چند هنرمندان تازه‌کار مانگا ابتدا روایت‌هایی تک قسمتی بیان می‌کنند اما در صورتی که روایت آن‌ها هم با استقبال مواجه شود به روایت‌هایی طویل و دراز مدت بدل می‌گردد.
خلاصه‌ی کلام این‌که …
خلاصه‌ی کلام این‌که مانگا‌های ژاپنی خصوصیات ویژه‌ای دارند که آن‌ها را از کمیک‌استریپ سایر کشور‌ها متمایز می‌کند. این شیوه‌ی روایت در جهان امروز با استقبال خوبی مواجه شده و حتی فروش مانگا‌ها در باقی کشور‌ها نظیر آمریکا رو به گسترش است. حتی هر ساله برای مانگا‌ها همایشی به نام comiket برگزار می‌گردد که بزرگترین همایش کمیک‌استریپ در جهان است و در حدود ۴۰۰ هزار بازدید‌کننده دارد و به نمایش مانگا‌هایی مستقل و گمنام می‌پردازد
هر چند که دختر‌ها در مجموع نسبت به پسر‌ها علاقه‌ی بیشتری به مطالعه‌ی مانگا دارند اما مطالعه‌ی مانگا برای همه‌ی اقشار از کودکان گرفته تا بزرگسالان جذابیت خاص خودش را دارد. ویژگی‌های مانگا‌ها حتی برای کارتونیست‌های سایر کشور هم جذاب بوده و برخی از بهترین کارتونیست‌های دنیا را تحت تاثیر قرار داده است.
مانگا‌ها در ژاپن ابتدا در مجلاتی قطور به صورت سیاه و سفید و در قالب داستان‌های متعدد به چاپ می‌رسند و وقتی مورد استقبال قرار گرفتند و پرفروش شدند به صورت کتاب‌هایی با کاغذ مرغوب درمی‌آیند. این آثار در سال‌های اخیر در مواردی حتی با کاغذ‌هایی نفیس هم به چاپ رسیده‌اند.
در کل، مانگا یک هنر اصیل ژاپنی است و ریشه در تاریخ ژاپن دارد. این هنر مسیر پر پیچ و خمی را طی کرده تا به صورت امروزی درآمده‌است و یحتمل آینده‌ی پرشکوهی هم پیش رو دارد. در قسمت‌های بعد هم با ما همراه باشید. می‌خواهیم کمی هم از گذشته‌ی مانگا‌ها بگوییم و با این سبک از کمیک بیشتر آشنا بشویم.
________________________________________________________________
منابع:
- کتاب هنر کمیک ۱ اثر مک اسکات کلود ترجمه‌ی رامین رحیمی
- کتاب “تاریخچه تحلیلی کمیک استریپ” ترجمه و تالیف مهدی ترابی مهربانی
- مقاله انیمه و مانگا پارت ۱ سایت ویرگول
- هنر کمیک۲ اثر مک اسکات کلود